Епістемологічна проблема ens rationis у посттридентській схоластиці і сучасна філософія штучного інтелекту

Vladyslav Shapovalov; Andriy Morozov

doi:10.31649/sent44.01.042

Authors

Vladyslav Shapovalov Taras Shevchenko National University of Kyiv https://orcid.org/0000-0002-4029-5240
Andriy Morozov State University of Trade and Economics of Kyiv https://orcid.org/0000-0003-4050-9621

DOI:

https://doi.org/10.31649/sent44.01.042

Keywords:

post-Tridentine scholasticism, ens rationis, being of reason, intentional being, objective being, potencies of the soul, fantasy,, beyond-true judgment, artificial intelligence

Abstract

The article analyzes the possibility of using the post-Tridentine scholastic concept of the being of reason to address issues in the philosophy of artificial intelligence (AI). The authors argue that the concepts of the being of reason developed by Pedro da Fonseca and Pedro Hurtado de Mendoza can serve as a tool for analyzing cognitive processes in AI language models. This is grounded in two key premises: first, artificial intelligence processes replicate the processes of natural human intelligence; second, the scholastic distinction between real being and being of reason enables a clear differentiation between real and fictional objects that exist only due to the cognitive operations of AI. By examining the causes underlying the emergence of the being of reason (powers of the soul and operations of the intellect), the authors draw parallels with contemporary algorithms used to generate fictional objects. As a result, it is concluded that the scholastic concept of the "ens rationis" points to an analogy between the mechanisms of forming beings of reason in the human intellect and the generation of fiction produced by AI systems.

Author Biographies

Vladyslav Shapovalov, Taras Shevchenko National University of Kyiv

PhD in Physics and Mathematics, Associate Professor of Faculty of Physics

Andriy Morozov, State University of Trade and Economics of Kyiv

Doctor of Sciences in philosophy, professor of the Department of Philosophy, Sociology and Political Science

References

Gizel, I. (1645-1647). Opus totius philosophiae. [Philosophical course]. The institute of manuscripts (fonds 303, item Mel.m./p128, fol. 1 - 678v ). VNLU, Kyiv.

Konyskyi, G. (1749-51). Philosophia juxta numerum quatuor facultatum… [Philosophical course]. The Institute of Manuscripts (fonds 312, item 63 5, fol. 1-163v). VNLU, Kyiv.

Yavorskyi, S. (1691-1693). Agonium philosophicum in arena gymnadis...[Philosophical course]. The institute of manuscripts (fonds 8, item 60M/42, fol. 1-576). VNLU, Kyiv.

Aguilar, J. de. (1701). Cursus Philosophicus dictatus Limae. Disputationes in universam Aristotelis dialecticam. T. I. Hispali: Ex Officinis Joannis Francisci de Blas, eiusdem Civit.

Ales, A. de. (1572). In duodecim Aristotelis Metaphysicae libros dilucidissima expositio. Venetiis: Apud Simonem Galignanum de Karera.

Andersen, C. A. (2024). Ens reale, ens rationis, or Something In-Between? The Scotist Angelo Volpe (d. 1647) on the Status of esse cognitum. Vivarium, 62(1), 58-89. https://doi.org/10.1163/15685349-06201003

Aquinas, T. (1875). In XII libros Metaphysicorum. In T. Aquinas, Opera omnia. In Aristotelis Stagiritae libros nonnulos commentaria (pp. 333-649). Pariis: Apud Ludocicum Vives.

Aquinas, T. (1886). Summa Theologica. Pars Prima. Romae: Ex Typographia senatus.

Arriaga, R. de. (1632). Cursus philosophicus. Antverpiae: Ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti.

Babenstuber, L. (1706). Philosophia thomistica salisburgensis, sive cursus philosophicus cecundum doctrinam D. Thomae Aquinatis Doctoris Angelici. Augustae Vindelicorum: Sumptibus Georgii Schluteri, Bibliopolae. Typis Joannis Samuelis Melson, Typogr. Dilingae.

Bachone, J. de. (1618). Quaestiones in quatuor libros Sententiarum et Quodlibetales. Cremonae: Apud Marcum Antonium Belpierum.

Bernaldo de Quiros, A. (1666). Opus philosophicum, seu selectae disputationes philosophicae. Lugduni: Sumptibus Philippi Borde, Laurentii Arnaud, Petri Borde et Guillelmi Barbier.

Biel, G. (1574). Commentarius in primum librum Sententiarum. In Commentarii doctissimi in IV Sententiarum libros. Brixiae: Apud Thomam Bozolam.

Blasco, D. (1672). Cursus philosophicus juxta gravissimam, et reconditam Joannis Bacconii. Caesar-Augustae: Apud Joannem de Ybar.

Bostrom, N. (2014). Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies. Oxford: Oxford University Press.

Bostrom, N., & Yudkowsky, E. (2014). The ethics of artificial intelligence. In K. Frankish & W. Ramsey (Eds.), The Cambridge Handbook of Artificial Intelligence. New York: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139046855.020

Brentano, F. (1911). Von der Klassifikation der psychischen Phänomene. Leipzig: Verlag von Duncker et Humblot.

Caberus, C. (1623). Brevis Summularum recapitulatio succinctaque totius logicae evisceratio. Vallisoleti: Ex officina Ioannis Baptistae Varesii. Expensis Francisci Becerrili, Bibliopole.

Caramuel, J. (1654). Metalogica disputationes de logicae essentia, proprietatibus, et operationibus continens. Francofurti: Sumptibus Ioann Godofredi Schönwetteri.

Carleton, T. C. (1698). Cursus philosophicus universus. Antverpiae: Apud Jacovum Mevsium.

Castiglione, F. P. (1690). Cursus philosophicus. In libros Aristotelis de Anima. Venetiis: Apud Buglionem.

Collegium Complutense Sancti Cyrilli. (1651). Collegii Complutensis Sancti Cyrilli Discalceatorum FF. Ordinis B. Mariae de Monte Carmeli. Disputationes in Aristis dialecticam et philosophiam naturalem. Lugduni: Sumptibus Petri Borde, Laurentii Arnaud, Claudii Rigaud.

Collegium Complutense Sancti Thomae. (1759). Collegii Sancti Thomae Complutensis in universam Aristotelis logicam quaestiones. Compluti: Ex officina D. Mariae Garcia Briones, Typographae universitas.

Collegium Conimbricense. (1603). Commentarii Collegii Conimbricensis Societatis Jesu In tres libros de Anima Aristotelis Stagiritae. Coloniae: Impensis Lazari Zetzneri.

Collegium Conimbricense. (1607). Commentarii Collegii Conimbricensis e Societate Jesu in universam dialecticam Aristotelis Stagiritae. Lugduni: Sumptibus Horatii Cardon.

Collegium Ripense Sanctae Caeciliae. (1717). Cursus philosophicus iuxta miram doctrinam et scholam Angelici Doctoris D. Thomae. T. I., complectens dialecticam et logicam. Matriti: Apud Blasium a Villa-Nova, in via de los Jardines.

D’Onofrio, S. R. (2017). Las enseñanzas acerca del ente de razón según el padre José de Aguilar, S.J. Quaestio, 17, 497-516. https://doi.org/10.1484/J.quaestio.5.115303

Deely, J. (2009). Purely objective reality. In Purely Objective Reality. Berlin & New York: Mouton; de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9781934078099

Duns Scotus, J. (1639). In libros Elenchorum quaestiones. In J. Duns Scotus, Opera omnia.

In universam Logicam quaestiones. T. I (pp. 224-272). Lugduni: Sumptibus Laurentii Durand.

Embry, B. (2019). Francisco Suárez on beings of reason and non-strict ontological pluralism. Philosophers Imprint, 19(27), 1-15.

Flandria, D. de. (1621). In duodecim libros Metaphysicae Aristotelis secundum expositionem eiusdem Angelici Doctoris, lucidissimae atque utilissimae quaestiones. Coloniae Agrippinae: Typis Arnoldi Kempensis, Sumptibus Ordinis, Vaeneunt Francofurti apud Antonium Hierat.

Fonseca, P. (1589). Commentariorum in libros Metaphysicorum Aristotelis Stagiritae. T. II. Romae: Ex Officina Jacobi Tornerii.

Galenus, C. (1546). De Symptomatum Differentia. Parisiis: Ex officina Christiani Wecheli sub Pegaso in vico Bellovacensi.

Gandavo, H. G. a. (1613). Aurea Quodlibeta. T. I. Venetiis: Apud Jacobum de Franciscis.

Garcia, E. (1701). Cursus philosophicus, juxta mentem Joannis Bacconii. Romae: Novis Typis Georgii Caelaturam Profitentis, et Caracterum Fusoriam, in Platea Ecclesiae S. Marci.

Goczał, R. (2021). The Concept of Being of Reason as the Final Step in the Metaphysical Cognition by Francisco Suarez. Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne, 20(2), 16-30.

Gonzalez de Santalla, T. (1680). Selectarum disputationum ex universa theologia scholastica. P. I. Salmanticae: Apud Lucam Perez, Universitas Typographum.

Gufl, V. (1753). Philosophia scholastica universa suis principiis firmata et adversus Neotericos praecipue adornata. T. I. Monachii et Pedeponti, vulgo Stadt am Hof, prope Ratisbonam: Sumptibus Joannis Gastl, Bibliopolae.

Hurtado de Mendoza, P. (1624). Universa philosophia. Lugduni: Sumptibus Ludovici Prost, haeredis Roville.

Hurter, H. (1873). Nomenclator literarius recentioris theologiae catholicae theologos exhibens aetate, natione, disciplinis distinctos. T. I. Theologiae catholicae seculum primum post celebratum Concilium Tridentinum ab anno 1564-1663. Oeniponti: Libraria Academica Wagneriana.

Linze, D. (1667). Summa philosophiae speculativae, iuxta mentem et doctrinam D. Thomae et Aristotelis. T. II, complectens secundam partem philosophiae rationalis, quae communiter nuncupatur Logica. Parisiis: Sumptibus Antonii Bertier, via Jacobaea, sub signo Fortunae.

Lossada, L. de. (1735). Cursus philosophici regalis Collegii Salmanticensis Societatis Jesu, in tres partes divisi. P. III. Salmanticae: Typis Eugenij Garcia de Honorato & San Miguel.

Mayr, A. (1766). Philosophia Peripatetica, antiquorum principiis, et recentiorum experimentis conformata. T. IV. Physica particularis cum Metaphysica. Coloniae Allobrogum: Apud Henricum-Albertum Gosse, et Socios.

Mayronis, F. de. (1507). Quolibettales questiones. Venetiis: Sumptibus et expensis heredum Octaviani Scoti.

Morandus, J. (1647). Cursus philosophici annus tertius. Hoc est tractatus, et quaestiones in libros Aristotelis, De Generatione, et Corruptione, De Anima, et Metaphysica. Venetiis: Apud Gverilios.

Müller, V. C. (Ed.). (2022). Philosophy and theory of artificial intelligence 2021. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-09153-7

Natalis Britonis, H. (1647). Super secundo libro Sententiarum. In In quatuor libros Sententiarum commentaria. (pp. 191-280). Parisiis: Apud viduam Dyonisii Moreau, et Dyonisium Moreau filium.

Novotný, D. D. (2013). Ens rationis from Suarez to Caramuel: A study in scholasticism of the Baroque Era. New York: Fordham University Press. https://doi.org/10.5860/choice.51-1418

Ortega, C. de. (1664). Tractatus duo, de Trinitate, nec non incarnatione. Lugduni: Sumptibus Horatii Boissat et Georgii Remeus.

Oviedo, F. de. (1640). Integer cursus philosophicus ad unum corpus redactus. T. II. Lugduni: Sumptibus Jacobis et Petri Prost.

Polizzius, J. P. (1675). Philosophicarum disputationum. T. III. De Anima et Metaphysica. Ex Typographia Augustini Bossii.

Rubius, A. R. (1613). Commentarii in libros Aristotelis Stagyritae Philosophorum Principis de Anima. Lugduni: Apud Joannem Pillehotte, sub signo Niminis Jesu.

Russell, S. (2019). Human Compatible: AI and the Problem of Control. New York: Viking.

Salas, V. M. (2022). Immanent Transcendence: Francisco Suárez’s Doctrine of Being. Leuven: Leuven University Press. https://doi.org/10.1353/book.109352

Sancto Porciano, D. a. (1587). In Sententias theologicas Petri Lombardi commentariorum libri quatuor. Lugduni: Apud Haeredes Gulielmi Rovillii, sub scuto Veneto.

Sancto Thoma, J. a. (1678). Cursus philosophicus thomisticus. Series quaestionum, et articulorum, quae in tertia Parte Philosophiae Naturalis continentur. Lugduni: Sumptibus Lamientii Arnaud, Petri Borde, Joannis et Petri Arnaud.

Shields, C. (2012). Shadows of Beings: Francisco Suárez’s Entia Rationis. In The Philosophy of Francisco Suárez (pp. 57-74). https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199583645.003.0004

Sichen, G. van. (1678). Integer cursus philosophicus brevi, clara et ad docendum discendumque facili methodo digestus. T. II. Antverpiae: Apud Jacobum Woons.

Soares, F. (1651). Cursus Philosophicus in quatuor tomos distributus. T. I., comprehendens Logicam. Conimbricae: In celeberrimo Artium Collegio, Typis Pauli Craesbeeck.

Suárez, F. (1600). Metaphysicarum disputationem, in quibus et universa naturalis theologia ordinate traditur, et quaestiones omnes ad duodecim Aristotelis libros pertinentes accurate disputantur. T. II. Moguntiae: Excudebat Balthasarus Lippius, Sumptibus Arnoldi Mylii.

Syrus, J. (1719). Universa philosophia Aristotelico-Thomistica, Veterum, recentiumque, praesertim Maignani, Cartesii, Gassendi, etc. placita non segniter excutiens, in quatuor distributa tomos. T. I, Logicam continens. Venetiis: Sumtibus Andreae Poleti. Superiorum permissu, ac privilegio.

Vallius, P. (1622). Logica duobus tomis distincta, quorum primus Artem veterem, secundum novam comprehendit. T.I. Lugduni: Sumptibus Ludovici Prost Haeredis Roville.